W jaki sposób działają na nas przedmioty, którym przyznajemy status świadka? Czy dowody mogą istnieć bez udziału ludzkiej percepcji?
![](http://marta.swietlik.pl/wp-content/uploads/2020/09/18011105_733709930122167_197502849516471848_n.jpg)
Wystawa „Rzeczowy świadek” prezentowała różne wykorzystania forensyki, czyli metod dochodzenia sądowego, we współczesnej sztuce i humanistyce. Przymiotnik forensis oznacza w języku łacińskim „publiczny”, a inspirowana forensyką sztuka – przestrzeń debaty, której centralnym tematem jest napięcie między życiem a śmiercią.
![](http://marta.swietlik.pl/wp-content/uploads/2020/09/17952711_733710136788813_3595206551855471356_n.jpg)
To, co dostępne było tylko specjalistom lub (w szczególnej wersji) widzom filmów kryminalnych, dziś staje się częścią praktyk filozofów, artystów wizualnych, czy architektów. Na naszych oczach wyłania się nowe pole badań, w ramach którego współdziała przyroda i technologia, archiwum i prawo, tekst i obraz, laborant i twórca, historyk i prokurator. W tej przestrzeni zadawane są być może najważniejsze pytania, jakie stawia dziś sztuka i humanistyka.
![](http://marta.swietlik.pl/wp-content/uploads/2020/09/18011028_733710160122144_2979461971391201468_n.jpg)
Tytuł wystawy odsyła do wypracowywanego właśnie nowego statusu materialnych świadków: czy są oni „rzeczowym dowodem” – obiektem, rekwizytem w ręku prokuratora? Czy też są pełnoprawnymi uczestnikami dochodzenia: ze swym bezemocjonalnym, rzeczowym sprawozdaniem ze zbrodni?
![](http://marta.swietlik.pl/wp-content/uploads/2020/09/18057122_733710150122145_8496243241594080998_n.jpg)
Zaproszeni przez nas artyści (K. Grzywnowicz, M. Kula, Ł. Surowiec, S. Schuppli, A. Tondeur) przenoszą swoje działania do laboratorium, gdzie badają wzajemne relacje ludzi, przedmiotów, roślin, nieożywionej przyrody i artefaktów przeszłości. Podobnie jak twórcy sztuki awangardowej stają się eksperymentatorami. Kontestują podziały między praktykami artystycznymi a badaniami naukowymi. Przewodnim motywem jest znaczenie (dowodowe, intymne, prywatne, publiczne, pamięciowe i historyczne) zachowanych z czasu konfliktu roślin: współczesne prace łączy z czasami rozkwitu awangardy interpretacja jednego z najsłynniejszych herbariów: pierwszowojennego zielnika (D. Sajewska/R. Luxemburg).
![](http://marta.swietlik.pl/wp-content/uploads/2020/09/17952923_733710243455469_5203799841521330724_n.jpg)
Otwarcie wystawy odbyło się w ramach Cracow Gallery Weekend KRAKERS 2017 Kierunki Napięć.
Autorzy prezentowanych prac:
- Karolina Grzywnowicz,
- Mateusz Kula,
- Kolektyw Kuratorski,
- Susan Schuppli,
- Łukasz Surowiec,
- Anais Tondeur.
![](http://marta.swietlik.pl/wp-content/uploads/2020/09/18057175_733710133455480_6822603431683819554_n-e1600855721556.jpg)
![](http://marta.swietlik.pl/wp-content/uploads/2020/09/18034084_733709953455498_8074618695310616994_n.jpg)
Publikacje
Jako pokłosie wystawy i odbywających się wokół niej dyskusji i spotkań nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego w 2020 roku ukazała się książka Rzeczowy Świadek, a w niej wywiad z jednym z artystów, Łukaszem Surowcem, który przeprowadziłam wspólnie z inną członkinią Kolektywu, Karoliną Koprowską.
![](http://marta.swietlik.pl/wp-content/uploads/2020/09/rzeczowy-wiadek-grzybowska-papier-sendyka-okladka_detail.jpg)
SPIS TREŚCI:
![](http://marta.swietlik.pl/wp-content/uploads/2020/09/Zrzut-ekranu-2020-09-23-o-12.27.18.png)
![](http://marta.swietlik.pl/wp-content/uploads/2020/09/Zrzut-ekranu-2020-09-23-o-12.27.33.png)
![](http://marta.swietlik.pl/wp-content/uploads/2020/09/Zrzut-ekranu-2020-09-23-o-12.27.45.png)
Słowniczek wystawy
Forensyka
Termin pochodzący od łac. forensis, czyli „dotyczący forum”. W ujęciu Eyala Weizmana, autora manifestu Forensis: The Architecture of Public Truth, wyraz „forum” oznacza miejsce wspólnej komunikacji – przestrzeń publiczną, komunalną i teren debaty. W koncepcji autora (i pracującej z nim na Goldsmiths, University of London grupy artystów, architektów, aktywistów, filmowców oraz teoretyków) forensyka to nie tylko odmiana badań kryminalistycznych, ale też w pełni operatywna koncepcja krytyczna stosowana poza kontekstem sądowym. Pozwala bowiem na „testowanie relacji pomiędzy badanym miejscem” (field) a forum, rozumianym zwłaszcza jako „przestrzeń, w której są prezentowane i kontestowane wyniki badań”. (Grupa Forensis)
Estetyka forensyczna
To pewien tryb pojawiania się rzeczy na forum: to gesty, techniki, sposoby demonstrowania, taktyki teatralizacji, narratywizacji czy dramatyzacji. To metody poprawy jakości obrazu i różne techniki projekcji. W najszerszym ujęciu to sposoby kształtowania i niszczenia reputacji materialnych świadków, ich wiarygodności i kompetencji. (Grupa Forensis)
Era świadka
Ostatnie dekady dwudziestego wieku zostały określone jako „era świadectwa” (Shoshana Felman, Dori Laub). Annette Wieviorka określiła je jeszcze dobitniej jako „erę świadka”, czyli czas, w którym nasze myślenie o Zagładzie kształtowały pisemne i ustne, zarejestrowane w różnych mediach, relacje tych, którzy przeżyli. Świadectwo stało się w wielu dziedzinach nauki (od studiów nad traumą po badania nad pamięcią) ważnym narzędziem, używanym w wielu obszarach kultury: w literaturze, dokumencie, sztukach wizualnych. Świadectwo zyskało też wagę polityczną. (Grupa Forensis)
Forensyczna wyobraźnia
To zjawisko kulturowe prowadzi nie tyle do odkrycia empirycznej prawdy (zadanie forensyki przypisywane jej w środowisku naukowym), co do poszerzenia możliwości ekspresywnych danego artefaktu. To twórcze odzyskanie i mobilizowanie afektów. W naukach forensycznych każdy kontakt pozostawia ślad. W wyobraźni forensycznej każde spotkanie może być odtworzone. (Grupa Forensis)
Teoria kamiennej taśmy
Pod tą nazwą kryje się domniemanie, że materia nieożywiona może pochłaniać energię istot żywych. Innymi słowy, zgodnie z tą hipotezą momenty wysokiego napięcia, takie jak np. morderstwo, pozostawiają po sobie ślad energii – nagranie lub obraz. (Grupa Forensis)
Dowód rzeczowy
Ludzie składają świadectwa lub zaświadczają swym autorytetem. A co robią rzeczy? Świadectwo rzeczy nie powinno być mylone ze zmysłowymi danymi. Różni się od świadectw ludzi i zaświadczania autorytetem. Nauczyliśmy się odróżniać ludzkie i nie-ludzkie świadectwa dopiero niedawno. (Ian Hacking)
Skromny świadek
To „brzuchomówca” upoważniony do wypowiadania się w imieniu materialnego świata. Nic od siebie nie dodaje, nie ucieleśnia niczego w stronniczy sposób. Jest dzięki temu obdarzony szczególną władzą ustalania faktów. Składa świadectwo. Jest obiektywny. Gwarantuje jasność i przejrzystość przedmiotów. Jego subiektywność jest obiektywnością. (Donna Haraway)
Zmienności słuchania
Milczenie jest kapitulacją – służy świadkom zarówno jako azyl, jak i kajdany. Milczenie jest dla nich skazaniem na wygnanie, które jednocześnie staje się domem, miejscem przeznaczenia i wiążącą przysięgą. Słuchacz musi to wszystko wiedzieć. Co więcej, musi słuchać uważnie tej ciszy i słyszeć zarówno to, co powiedziane, jak i przemilczane; to, co poza, jak i z wnętrza mowy. (Dori Laub)
Nekroperformans
Według Doroty Sajewskiej to oddziaływanie martwego ciała, nawet takiego, które wydaje się już “nieobecne”, na teraźniejszość. Brak ciała wyzwala w żyjących potrzebę odnalezienia – „trup karze się szukać” i determinuje działania poszukujących.
Efekt CSI
Tzw. „Efekt CSI” (nazwa pochodzi od tytułu popularnej telewizyjnej serii filmów kryminalnych) to ludzka potrzeba wypełnienia materialnego braku, która skłania do podejmowania poszukiwań, z których wyłaniają się różnorodne tropy atrakcyjne dla nastawionej na sensację wyobraźni. Za pomocą najnowszych technologii bada się materialne resztki lub ślady ciała (jak pozostałości DNA, odciski palców); wyniki tego typu badań mają na celu , identyfikację materii, rozwiązanie zagadki kryminalnej. Ci, którzy poddali się działaniu „efektu CSI”, ufają nowym zaawansowanym technologiom kryminalistycznym wierząc, że zbliżają one do niepodważalnej faktyczności, do odkrycia „prawdy”.